फेल्ट उद्योगको अहिलेको अवस्थाः
नेपालमा उत्पादित फेल्ट एवं उनीजन्य वस्तुहरु उत्पादन पश्चात् त्यसको मुख्य बजार भनेको बाह्य (अन्तर्राष्ट्रिय) बजार नै हो । नेपालमा उत्पादन भएका यी वस्तुहरु बाहिर निर्यात गर्दा अहिले अवस्था सहज छैन । लागत निकै महँगो पर्ने अवस्था छ । यद्यपि नेपालमा पनि सबै कर्मचारीहरुलाई उद्योग क्षेत्रमा नै काममा लगाएर उत्पादन गर्न सकिने अवस्था पनि छैन । यस्तो अवस्थामा सम्बन्धित कर्मचारीले घरबाटै उत्पादन गर्न सक्ने वस्तुहरु घरबाट नै उत्पादन गर्नुभएको छ । तर सबै वस्तुहरु घरबाट नै उत्पादन गर्न सकिने अवस्था भने रहँदैन ।
बजार २० प्रतिशतमा सीमितः
यतिबेला नेपालमा फेल्टजन्य सामानहरुको उत्पादन घटेको छ । बजार समेत निकै नै घटेको छ । यस क्षेत्रको बजार यतिबेला घटेर विगतको तुलनामा अहिले २० प्रतिशतमा खुम्चिन पुगेको नेपाली उनी फेल्ट उत्पादक तथा निर्यातक संघका अध्यक्ष अमृत खड्काको धारणा छ ।
फेल्ट उद्योग क्षेत्रको समग्र बजारः
नेपालबाट विगतका बर्षहरुमा बार्षिक रुपमा ३ अर्ब बराबरको फेल्ट प्रडक्ट विदेशमा निर्यात हुँदै आएको थियो । यस पटक भने फेल्टको कारोबार समग्र रुपमा घट्ने निश्चित छ । गत आर्थिक बर्षको लागि अघिल्ला ८ महिनाको व्यापार राम्रो रहेपनि यस आर्थिक बर्षको शुरुवात भन्दा पहिले देखिकै कोरोना सङ्कटको कारण अवस्था निकै नै चिन्ताजनक बन्न पुगेको छ । अघिल्लो बर्ष समग्र रुपमा करिब २५ प्रतिशत व्यापार घटेपनि यस बर्ष भने बजारमा निकै नै असर पर्न सक्ने आफूहरुले देखेको अध्यक्ष खड्काले बताउनुभयो ।
नेपालमा फेल्ट उद्योगको सञ्जाल
नेपालमा अहिले करिब १ सय ५० व्यवसायीहरु यस फेल्ट उद्योगमा संलग्न रहँदै आउनुभएको छ । यस क्षेत्रमा काम गरिरहेका सबै व्यवसायीहरु संघमा आवद्ध हुनुभएको भने छैन । खासगरी निर्यात क्षेत्रमा मात्र संलग्न रहेका व्यवसायीहरु संघमा आवद्ध हुनुहुन्न । साथै कतिपय व्यवसायीहरु दर्ता समेत नगरी काम गर्दै आउनुभएको छ ।
उपत्यका केन्द्रित व्यवसायः
हाल सम्म फेल्ट व्यवसाय मुख्यतः काठमाडौं उपत्यकामा नै सीमित छ । यसको अलावा चितवन क्षेत्रमा समेत एउटा उद्योग (लस्ट होराइजन इन्टरनेशनल ह्याण्डिक्राफ्ट इण्डष्ट्रिज प्रा.लि) सञ्चालनमा आएको छ । नेपालमा सञ्चालित फेल्ट उद्योगमा प्रति उद्योगमा न्यूनतम १०-२० जना देखि बढीमा ६ सय सङ्ख्या सम्म रोजगारी सृजना भएको छ । ठूलो क्षमतामा सञ्चालनमा रही ५ सय भन्दा बढीलाई रोजगारी सृजना गर्ने उद्योगहरु ४-५ ओटा छन् । ३-४ सय रोजगारी सृजना गर्ने मध्यम लगानीका उद्योगहरु ८-१० ओटा छन् । अधिकांश उद्योगमा करिब १ दर्जन व्यक्ति काममा संलग्न छन् ।
कस्तो क्षेत्र हो फेल्ट उद्योग ?
नेपाली उत्पादनहरुलाई बाह्य बजारमा विक्रीवितरण गरी हाम्रो उत्पादनलाई अन्तर्राष्ट्रिय बजारमा बजारीकरण गर्नको लागि फेल्ट उद्योगले ठूलो योगदान दिएको छ । नेपालमा भएका जनशक्ति र स्रोतसाधनलाई प्रयोग गरी हाम्रो सीप र पुरुषार्थलाई बाह्य बजारमा चिनाई विदेशी मुद्रा आर्जनको लागि यस क्षेत्रले महत्वपूर्ण भूमिका खेलेको छ ।
फेल्ट उद्योगको लागि कच्चा पदार्थहरु न्युजिल्याण्डबाट आयात गरिन्छ । शुरुमा खासै लगानी नगरी काम शुरु गर्न सकिने यस उद्योगको निम्ति श्रम नै मुख्य लगानी वस्तु हो । यो क्षेत्र मुख्यतः सीपमा आधारित छ । नयाँ सृजना पस्किन सकेको र आकर्षक डिजाइन दिन सकेको खण्डमा यस क्षेत्रबाट राम्रो लाभ हासिल गर्न सकिन्छ ।
न्यून लगानीको क्षेत्रः
शुरुका दिनमा अति न्यून केवल १ लाख रकम लगानीमा नै फेल्ट उद्योग सञ्चालन गर्न सकिन्छ । कारोबार बढाउन र सफलता हासिल गर्नको लागि नयाँ डिजाइनहरु पस्किन सक्नुपर्छ । अध्यक्ष खड्का आफूले पनि शरुमा करिब ५० हजार लगानीमा यो व्यवसाय शुरु गर्नुभएको हो । अहिले पनि यो क्षेत्रमा न्यून लगानीमा १–२ ओटा कोठा भाडामा लिइ काम गर्न सकिने उहाँको सल्लाह छ ।
नेपालमा सञ्चालित फेल्ट उद्योगमा प्रति उद्योगमा न्यूनतम १०-२० जना देखि बढीमा ६ सय सङ्ख्या सम्म रोजगारी सृजना भएको छ । ठूलो क्षमतामा सञ्चालनमा रही ५ सय भन्दा बढीलाई रोजगारी सृजना गर्ने उद्योगहरु ४-५ ओटा छन् । ३-४ सय रोजगारी सृजना गर्ने मध्यम लगानीका उद्योगहरु ८-१० ओटा छन् । अधिकांश उद्योगमा करिब १ दर्जन व्यक्ति काममा संलग्न छन् ।
आफूले करिब ५० हजारमा शुरु गरेको व्यवसायले हाल ६ सय भन्दा बढीलाई रोजगारी दिन सकेको छ । जुन निकै ठूलो उपलब्धि हो । नेपालमा सञ्चालित चर्चित कल्पना क्राफ्ट उद्योग उनै खड्का परिवारबाट सञ्चालित हस्तकलाजन्य सामान उत्पादन गर्ने उद्योग हो ।
बजारको चिन्ता छैनः
सामान उत्पादन भएपश्चात् ती सामान सजिलै बजारमा विक्री गर्न सकिन्छ । प्रयाप्त उत्पादन हुन सक्ने हो भने ती वस्तुको बजारमा निकै राम्रो माग छ । समयमा सामान उत्पादन गरी उपलब्ध गराउने हो र उत्पादनमा नयाँपन ल्याउन सक्ने हो भने बजारको चिन्ता रहँदैन । खासगरी यी सामानहरु अर्डर बमोजिम नै उत्पादन हुने गर्छन् ।
आगामी सम्भावनाः
उनी तथा फेल्ट क्षेत्रमा आगामी दिनमा निकै राम्रो सम्भावना छ । नेपालमा यस क्षेत्रमा काम गर्नको लागि अन्य युवाहरुलाई पनि आकर्षित गर्न सक्नुपर्छ । यस क्षेत्रमा रहेर काम गर्नको लागि विभिन्न आइटमहरु छन् । टोपी, जुत्ता, कपडा लगायत ।
खासगरी फेल्टको अर्थ जमाउनु भन्ने हुन्छ । उनीलाई जमाएर त्यसबाट विभिन्न वस्तुहरु बनाउन सकिन्छ । फेल्ट अन्तरगत धेरै वस्तुहरु भएकोले कुनै सामानको बजार माग गिरावट आएपनि अर्को आइटमको माग बढ्न सक्ने अवस्था रहिरहन्छ । यसकारण पनि समग्रमा आगामी दिनमा पनि फेल्ट उद्योगको सम्भावना निकै राम्रो देखिन्छ ।
लकडाउनमा उत्पादनः
‘अहिले हामीले सम्भव भएसम्म घरबाट नै काम गराइरहेका छौं । निकै महत्वपूर्ण कामहरु मात्र हामीले कारखाना भित्रबाटै गराइरहेका छौं’ अध्यक्ष खड्काले बताउनुभयो ।
मुख्य बजारः
अहिले सम्म नेपालमा फेल्टको लागि मुख्य बजारको रुपमा बाह्य बजार नै हो । आन्तरिक बजार अत्यन्तै न्यून छ ।
नेपालमा उद्योग सञ्चालनका अप्ठ्यारा एवं चुनौतीहरुः
खड्काका अनुसार नेपालमा उत्पादनमूलक कार्य गर्न सदैव अप्ठ्यारो छ । कच्चा पदार्थ, पानी, बाटो, मजदुर लगायतको सही व्यवस्थापन नै नेपाली उद्योगहरु माथि उठ्न नसक्नुका समस्याहरु हुन् । विगतमा समस्याको रुपमा रहेका श्रम एवं विद्युत समस्या भने अहिले समाधान भइरहेका छन् ।
फेल्ट उद्योगमा खड्काको संलग्नताः
नेपालमा रही उद्यमशिल बन्नुपर्छ भन्ने मानसिकता बोक्नुभएका खड्का सानै देखि नै उद्यमशिल क्रियाकलापमा रमाउनुहुन्थ्यो । केही समय उहाँले च्याउ खेती गर्नुभयो । उहाँ पछि बाह्य बजारमा निर्यात गर्न सकिने कम लगानीको क्षेत्र खोज्दै जाने क्रममा उनी तथा फेल्ट क्षेत्रमा पुग्नुभएको हो ।
उनी तथा फेल्ट क्षेत्रमा आगामी दिनमा निकै राम्रो सम्भावना छ । नेपालमा यस क्षेत्रमा काम गर्नको लागि अन्य युवाहरुलाई पनि आकर्षित गर्न सक्नुपर्छ । यस क्षेत्रमा रहेर काम गर्नको लागि विभिन्न आइटमहरु छन् । टोपी, जुत्ता, कपडा लगायत ।
अबको आवश्यकताः
आगामी दिनमा फेल्ट उद्योगमा शैक्षिक जनशक्ति संलग्न हुनुपर्ने आवश्यकता खड्काले महसुस गर्नुभएको छ । साथै यस क्षेत्रको थप अध्ययन हुनुपर्ने आवश्यकता समेत रहेको उहाँ बताउनुहुन्छ । जसले गर्दा यस क्षेत्रका बाहिर प्रकट हुन नसकेका नयाँ सम्भावनाहरु समेत खोज्न सकियोस् ।
अन्त्यमाः
कुनै पनि मुलुकको समृद्धिको लागि हाम्रै सम्भावना क्षेत्रहरुको खोजी र उपयोग गर्नुपर्छ । कसैसँग मागेर हामी दिगो रुपमा समृद्ध बन्न सक्दैनौं । यसकारण मुलुकमा उत्पादन वृद्धि एवं उद्यमशिलता विकासलाई विशेष महत्व दिनुपर्ने खड्काको धारणा छ ।
नेपालमा फेल्ट उद्योग अर्थतन्त्रमा महत्वपूर्ण योगदान पु¥याउने उद्योगहरु मध्ये एक हो । जुन हस्तकला अन्तरगत पर्दछ ।
एक्ट प्रो नेपालमा प्रकाशित सामग्रीबारे कुनै गुनासो, सूचना तथा सुझाव भए हामीलाई info.actpronepal@gmail.com मा पठाउनु होला। फेसबुक र ट्वीटरमार्फत पनि हामीसँग जोडिन सकिनेछ । हाम्रो *युटुब च्यानल पनि हेर्नु होला।
