मानिसको मानसिक स्वास्थ्य मानविय असल कामको एक महत्त्वपूर्ण भाग हो ।
मानवको असल कामले यो पक्षले निर्धारण गर्दछ कि मानिस कसरी मनोवैज्ञानिक, भावनात्मक र सामाजिक रूपमा अरूको बीचमा काम गर्न सक्षम छ ।
मानसिक स्वास्थ्यले असल कार्यको प्रत्येक पक्षमा कत्तिको भूमिका खेल्छ भन्ने कुरा विचार गर्दै, उचित उपायहरू प्रयोग गरेर मनोवैज्ञानिक स्वास्थ्यको रक्षा र सुधार गर्नु महत्त्वपूर्ण हुन्छ ।
किनभने विभिन्न परिस्थितिहरूले मानवको मानसिक स्वास्थ्यलाई असर गर्न सक्छ, जोखिम कारकहरू र मानसिक संकटलाई संकेत गर्न सक्ने संकेतहरू विभिन्न हुनसक्दछ ।
तर सबैभन्दा महत्त्वपूर्ण कुरा, हाम्रो मानसिक स्वास्थ्य किन यति महत्त्वपूर्ण छ भनेर पत्ता लगाउर्ने हुन्छ ।
खराब मानसिक स्वास्थ्यको लागि जोखिम कारकहरू
मानसिक स्वास्थ्यलाई राम्रो अवस्थाको रूपमा वर्णन गरिएको छ जहाँ एक व्यक्ति कामको सामान्य तनावको सामना गर्न सक्षम हुन्छ। यो अवस्थाले उत्पादनशील कार्य उत्पादनलाई अनुमति दिन्छ र समाजमा अर्थपूर्ण योगदानको लागि अनुमति दिन्छ ।
तथापि, जीवनका कर्भबलहरू सम्हाल्ने क्षमतालाई असर गर्न सक्ने विभिन्न परिस्थितिहरू विद्यमान छन्। यी कारकहरूले दैनिक गतिविधिहरू र यी परिवर्तनहरू व्यवस्थापन गर्ने क्षमतामा पनि बाधा पुर्याउन सक्छ ।
मानसिक स्वास्थ्य यति महत्वपूर्ण हुनुको एउटा मात्र कारण यही हो । तथापि, जीवनका कर्भबलहरू सम्हाल्ने क्षमतालाई असर गर्न सक्ने विभिन्न परिस्थितिहरू विद्यमान छन्।
यी कारकहरूले दैनिक गतिविधिहरू र यी परिवर्तनहरू व्यवस्थापन गर्ने क्षमतामा पनि बाधा पुर्याउन सक्छ। मानसिक स्वास्थ्य यति महत्वपूर्ण हुनुको एउटा मात्र कारण यही हो ।
विभिन्न कारकहरुले मानसिक स्वास्थ्यलाई असर गर्न सक्छ र मनोवैज्ञानिक विकारहरूको विकासको जोखिम बढाउन सक्छ।
जस्तै :
बाल्यकालको दुव्र्यवहार
बाल्यावस्थामा हुने शारीरिक आक्रमण, यौन हिंसा, भावनात्मक दुव्र्यवहार वा उपेक्षाले गम्भीर मानसिक र भावनात्मक कष्ट निम्त्याउन सक्छ । दुव्र्यवहारले डिप्रेसन, एन्जाइटी, पोस्ट–ट्रमाटिक स्ट्रेस डिसअर्डर वा पर्सनालिटी डिसअर्डर जस्ता मानसिक विकारहरू विकास गर्ने जोखिम बढाउँछ।
दुव्र्यवहारमा परेका केटाकेटीहरूले अन्ततः रक्सी र मादक पदार्थको प्रयोगको समस्याको सामना गर्न सक्छन्। तर मानसिक स्वास्थ्य चुनौतीहरू बाहेक बाल दुर्व्यवहारले मधुमेह, स्ट्रोक र अन्य प्रकारका हृदयरोगजस्ता चिकित्सा जटिलताहरू पनि निम्त्याउन सक्छ।.
वातावरण सम्पादन गर्नेे
मानसिक स्वास्थ्यको लागि एक बलियो योगदानकर्ता व्यक्तिको सामान्य वातावरणको अवस्था हो । प्रतिकूल वातावरणीय परिस्थितिले मनोवैज्ञानिक स्वास्थ्यमा नकारात्मक प्रभाव पार्न सक्छ ।
उदाहरणका लागि, मौसमको अवस्थाले आत्महत्याका घटनामा वृद्धि हुन सक्छ । त्यस्तै, प्राकृतिक विपत्तिको प्रत्यक्ष अनुभव गर्दा पीटीएसडी हुने सम्भावना बढ्न सक्छ । केही अवस्थामा, वायु प्रदूषणले डिप्रेसनका लक्षणहरूमा नकारात्मक प्रभाव पार्न सक्छ ।
यसको विपरीत, सकारात्मक सामाजिक वातावरणमा जीवन बिताउँदा मानसिक चुनौतीहरूबाट सुरक्षा प्रदान गर्न सकिन्छ।
जीवविज्ञान
तपाईंको जैविक श्रृंगारले तपाईंको असल कार्यको अवस्था निर्धारण गर्न सक्छ । धेरै मानसिक स्वास्थ्य विकारहरू परिवारमा चलिरहेको पाइएको छ र सदस्यहरूमा सर्न पनि सक्छ ।
यसमा अटिजम, एटेन्सन डेफिसिट हाइपरएक्टिभिटी डिसअर्डर, बाइपोलर डिसअर्डर, डिप्रेसन र स्किजोफ्रेनिया जस्ता अवस्थाहरू समावेश छन्।
जीवनशैली
मानिसको जीवनशैलीले मानिसको मानसिक स्वास्थ्यमा पनि असर पार्न सक्छ ।
धुम्रपान, खराब खानपान, मद्यपान, मादक पदार्थको प्रयोग र जोखिमपूर्ण यौन व्यवहारले मनोवैज्ञानिक क्षति पुर्याउन सक्छ । यी व्यवहारहरू डिप्रेसनसँग जोडिएका छन् ।
मानसिक स्वास्थ्य समस्याका लक्षणहरू
जब मानसिक स्वास्थ्यसँग सम्झौता गरिन्छ, यो सधैं व्यक्ति वा उनीहरूको वरपरका व्यक्तिहरूलाई स्पष्ट हुँदैन । तथापि, त्यहाँ हेरचाह गर्न केही चेतावनी संकेतहरू छन्, जसले असल कामको लागि नकारात्मक परिवर्तनहरू संकेत गर्न सक्छ ।
लक्षण
खाने बानीमा परिवर्तन, चाहे त्यो भन्दा बढी होस् वा कम खानु
ऊर्जाको स्तर मा एक उल्लेखनीय कमी
अरूबाट टाढै रहनु
लगातार निराशा महसूस गर्नु
रक्सी, सुर्ती वा अन्य पदार्थहरू सामान्य भन्दा बढी सेवन गर्नु
अस्पष्ट भ्रम, क्रोध, अपराधबोध वा चिन्ताको अनुभव गर्दै गंभीर मूडमा देखिनु
परिवार र साथीहरूसँग झगडा गर्नु
आफैलाई हानि पुर्याउने वा अरूलाई हानि पुर्याउनेने बारे सोच्नु
दैनिक कार्यहरू सहजताका साथ सम्पादन गर्न असमर्थ हुनु
राम्रो मानसिक स्वास्थ्यका फाइदाहरू
चाहे जवान होस् वा वृद्ध, पूर्ण असल कार्यको लागि मानसिक स्वास्थ्यको महत्त्वलाई अतिरञ्जित गर्न सकिंदैन । जब मनोवैज्ञानिक स्वास्थ्य प्रभावित हुन्छ, यसले नकारात्मक व्यवहारहरू निम्त्याउन सक्छ जसले व्यक्तिगत स्वास्थ्यलाई मात्र असर गर्दैन तर अरूसँगको सम्बन्धमा पनि सम्झौता गर्न सक्छ ।
राम्रो मानसिक स्वास्थ्यका केही फाइदाहरू
जीवनको तनाव सामना गर्ने बलियो क्षमता
जब मानसिक र भावनात्मक अवस्था चरम स्तरमा हुन्छ, जीवनका चुनौतीहरू पार गर्न सजिलो हुन्छ
सम्बन्धविवाद, आर्थिक समस्या, कामको चुनौती र जीवनका अन्य समस्याहरूको व्यवस्थापन गर्न रक्सी÷लागूपदार्थ, एक्लोपन, झुकाव वा झगडा लाई अपनाइएको हुन सक्छ भने स्थिर मानसिक अवस्थाले स्वस्थ सामना गर्ने संयन्त्रलाई प्रोत्साहन दिन सक्छ।
एक सकारात्मक मानसिकता
मानसिक स्वास्थ्य ले मानिसको व्यक्तिगत भावनाहरु संग धेरै सम्बन्ध राख्दछ ।
समग्र मानसिक स्वास्थ्यले मानवको आत्मसम्मानमा भूमिका खेल्छ । आत्मविश्वास अक्सर स्वस्थ मानसिक अवस्थाको राम्रो सूचक हुन सक्छ ।
जसको मानसिक स्वास्थ्य फस्टाउँदै गएको छ, उसले आफूमा भएका राम्रा कुराहरूमा ध्यान केन्द्रित गर्ने सम्भावना बढी हुन्छ । तिनीहरूले यी गुणहरूमा सुधार गर्नेछन् र सामान्यतया स्वस्थ र सुखी जीवनको लागि प्रयास गर्ने महत्त्वाकांक्षाहरू हुनेछन्।
स्वस्थ सम्बन्ध
यदि मानिसको मानसिक स्वास्थ्य राम्रो अवस्थामा छ भने, आफ्ना साथीहरू र परिवारलाई गुणस्तरीय समय, स्नेह र समर्थन प्रदान गर्न अझ सक्षम हुन सक्नेछ ।
जब मानव भावनात्मक संकटमा हुदनै, तब पारिवार चलाउन मानिसहरूलाई स्नेह देखाउन र समर्थन गर्न सजिलो हुन सक्छ ।
डिप्रेसन वा अन्य मानसिक स्वास्थ्य विकारहरूको सामना गर्नाले तपाईंको उत्पादकता स्तरलाई असर गर्न सक्छ । यदि मानसिक रूपमा बलियो महसुस हुन्छ भने, यो अधिक संभावना छ कि मानिस अधिक कुशलतापूर्वक काम गर्न र उच्च गुणस्तरको काम प्रदान गर्न सक्षम हुनुहुनेछ ।
मानसिक स्वास्थ्यलाई आकारमा राख्न, जीवनशैली केही परिवर्तनहरू आवश्यक हुन सक्छ ।
नियमित व्यायाम गर्ने
दैनिक रूपमा आराम र निद्रालाई प्राथमिकता दिनु
ध्यान गर्ने प्रयास गर्ने
जीवनका चुनौतीहरूको सामना गर्ने सीपहरू सिक्ने
आफ्न्तहरूसँग सम्पर्कमा रहनु
जीवनप्रति सकारात्मक दृष्टिकोण कायम राख्नु
जब मानसिक तन्दुरुस्ती फस्टाउँछ, तब जीवनस्तर सुध्रन सक्छ।
एक्ट प्रो नेपालमा प्रकाशित सामग्रीबारे कुनै गुनासो, सूचना तथा सुझाव भए हामीलाई info.actpronepal@gmail.com मा पठाउनु होला। फेसबुक र ट्वीटरमार्फत पनि हामीसँग जोडिन सकिनेछ । हाम्रो *युटुब च्यानल पनि हेर्नु होला।
